Kremlniñ sabıq siyasiy mabüsi, Qırımtatar halqı Milliy Meclisi reisiniñ birinci muavini Nariman Celâl Ukrayinanıñ Türkiyedeki elçisi vazifesine tayinlendi. Qırımtatar türk tarafınıñ ve şahsen Türkiye prezidenti Recep Tayip Erdoğannıñ ğayreti sayesinde Rusiye apshanesinden azat etilgen soñ bir yıl soñra bu memlekette diplomat oldı. Nariman Celâl Türkiyenen işbirlik yapmaq maqsadınen qırımtatarlarnıñ tesirinden "mümkün olğanı qadar" faydalanmağa niyetlene. Bu ne demek, onıñ tayinlenmesi işğal etilgen Qırımdaki vaziyetke nasıl tesir etecek ve Rusiye buña nasıl cevap köstere — bütün bular aqqında diplomat "Qırım Aqiqatqa" bergen intervyüsında tarif ete.
"Teklifim bar, siziñ bir qaç saat vaqtıñız bar"
– Selâm aleyküm, ürmetli elçi. Bu yañı vazifeñizde "Qırım Aqiqat" içün birinci intervyüñız. Ve men bu nasıl oldı degen sualden başlamaq isyeyim. Siz cemaat ögünde yapqan beyanatlarıñızda diplomat olmaq istegeniñizni iç aytmay ediñız.
– Aqiqaten de, bu aqta iç bir türlü fikirlerim yoq edi. Mında, biz bulunğan Meclis ofisinde çalışmaq istegim bar edi. Çünki Meclisniñ faaliyeti menim şahsiy destegime ihtiyacı bar edi. Menim içün böyle teklif kerçekten de beklenmegen oldı.
– Bu teklifni nasıl aldıñız?
– [Ukrayinanıñ] tış işler naziri Andriy İvanovıç Sıbiğa telefon etip, böyle teklifniñ bar olğanını ayttı.
Men pek şaştım. "Bu aqta tüşünmek kerekim" dedim. O: "Bir qaç saat vaqıtıñız bar" dedi. Elbette oña teşekkür bildirdim. Apayımnen, bazı işdeşlerimnen laf etip, bir qarar qabul ettim ve: "Ebet" dedim. Telefon etip razılığımnı bildirdim. Bir adam, Türkiye memleketini bilip, saña böyle teklif yapqanda, bunı nasıldır bir anlik sebeplerden degil de, bizim tış siyasetimizniñ tamam Türkiyede nasıl amelge keçirilmesi kerekligine dair bir strategik baqıştan yapqanını tüşündim.
Bir qaç kün soñra men Ukrayina Prezidentinen körüştim. Ve o, öz adından bu teklifni tekrarladı.
Ve pek qısqa subet oldı ve esas vazife añlatıldı — Ukrayinanıñ Türkiyeniñ tış siyasetinde müim bir yer almasını ve Türkiyeniñ Rusiye ve Ukrayina arasındaki munasebetlerde bitaraf bir devletten ittifaqdaşımızğa çevirilmesini temin etmek.
"Vazifem — Qırımnı kün tertibinde tutmaq"
– Qırımtatar olğanıñıznı köz ögüne alıp, siz içün ayrı bir missiya bar edimi?
– Bu yerde ayrı bir missiya yoq. Menim tayinlenüvim Ukrayina akimiyetiniñ, yolbaşçılıqnıñ, şahsen prezidentniñ, şahsen tış işler naziriniñ — qırımtatarlarnıñ, sıq-sıq aytılğanı kibi, kerçekten de Ukraina ve Türkiye arasındaki munasebetlerde bir zıncır olğanını añlağanlarını tasdıqlay, dep tüşünem.
Ve soñ olaraq, bunı mümkün olğanı qadar qullanmaq mümkün olğanını añlamaqtır. Ve men daima ayta edim ki, bu doğru yöneliştir, qırımtatarlar da bu yönelişniñ tarafdarıdır. Ve biz bu imkândan faydalanıp, eki devlet arasındaki munasebetlerde bu vazifeni ve bu rolni eda etmege azırmız. Atta elçiniñ şimdi Türkiyenen onıñ tilinde qonuşqanı da endi büyük plüstır. Men bunı öz közlerimnen kördim. Bular pek ince şeyler, amma olarnı doğru qullansañız, çalışalar.
– Siziñ diplomatik faaliyetiñizde Qırım meselesi nasıl yerni tuta?
– Pek emiyetli. Men bu sene Ukrayina prezidenti ve Türkiye prezidenti arasındaki eki körüşüvde bulundım. Er sefer Türkiye prezidenti Qırım ve qırımtatarlar aqqında ayta.
Yani, eki devletni birleştirgen mevzu tamam budır, elbette başqalardan ğayrı. Bu bizim eki yönelişte de qullanmaq kerek olğanımızdır: em devletlerimiz arasında munasebetlerni qurmaq içün, em de prezident aytqan vazifeler içün Türkiyeniñ imkânlarını qullanmaq içün. Yani Qırım kün tertibinde qalsın, Qırım mevzusı Ukrayinanıñ territorial bütünligini tiklev, siyasiy mabüslerniñ, arbiy esirlerniñ azat etilmesi, balalarnıñ qaytarılması ve Qırımnı işğalden azat etmeknen bağlı daa çoq meseleler noqta-i nazarından muzakere etilsin dep.
Er şey yahşı ve qolay degil. Lâkin üzerinde çalışılacaq ve irişilecek bir çoq şey bar. Şu sebepten Qırım mevzusı menim içün mutlaq mevcut, bu da büyük bahttır. Men öz iç körüvim, arzum aqqında bile aytmayım. Menim sadece bu meselede büyük kart-blanşım bar.
"Türkiyeniñ Rusiye tarafında olğanını tüşünmek büyük yañlıştır"
– Diplomatiya hızmetinde Qırım mevzusınen çalışmaq niyetiñiz aqqında aytqanıñızda, siz aslında Rusiyeniñ meydanına kiresiñiz, o da Türkiyede Qırım mevzusınen daa keñ kölemli basuvdan evel çalışa edi. Bunıñ aqibetlerini añlaysıñızmı? Qarşılıq ola bile.
– Türkiyege elçi olaraq kimniñ ketmesi müim degil, ep bir qarşılıq olacaq. Rusiye içün Qırım, siz añlaysıñız, ayrı, timsaliy, muqaddes mana taşıy. Olar anda özlerine bir şeyler uydurğanlar. Şu sebepten ruslardan, elbette, qarşılıq bar. O, qudretlidir, çünki onıñ resursları bar. Ruslar Türkiyede çoqtan çalışalar, türk cemiyetinen, matbuat — marginal, aqça tölengen — şahsen menim aqqımda, Ukrayina ükümeti aqqında iftira maqaleler yazıla. Lâkin mında ıncınmaqnıñ keregi yoq. Bu yerde öz-özümizge sualler bermek kerekmiz. Biz öz iştiragimizni quvetleştirmek kerekmiz, em resmiy akimiyet vekillerinen, em de bütün türk cemiyetinen faal çalışmaq kerekmiz. Türkiye Rusiye tarafında olğanını tüşünmek büyük yañlıştır. Bu öyle degil.
– İşanç yarlıqlarınıñ taqdimi vaqtında Türkiye Prezidentiniñ balalarıñıznı nasıl qarşılağanı közge çarptı — pek ürmetnen, o, kiçik qızıñıznıñ elini öpti. Bu ne edi, protokolmı yoqsa onıñ şahsiy munasebetimi?
– Bu onıñ şahsiy munasebetidir. Onıñnen yollar kesişken er kes, elbette, diplomatik müitte, Recep Tayip Erdoğannıñ qorantasına, balalarına olğan pek samimiy ve duyğulı munasebetini pek yahşı bile.
O, nasıl etip apayıñız ya da aqayıñız barmı, qaç balañız bar, ne içün alâ evli olmağanıñıznı soramağa başlap olğanı aqqında bir çoq ikâye eşittim. Bu onıñ nasıldır şahsiy ikâyesidir. Men, bu onıñ içün müim olğanını bile edim. Ve bu tek bir an. Daa çoq şey kadrğa kirmedi. Ekinci qızımnıñ adı ömür arqadaşınen bir — Emine olğanına taaciplendi ve memnün oldı. Ve o, bütün toplaşuv devamında buña diqqat etti. O, kence oğlumnı da öpti. Kirişte biz birinci edik, artımızda daa üç elçi bar edi. Amma buña baqmadan, bizimnen foto çıqarmaq içün qaldı. O, anda ev saibidir. Ne içün o, birevniñ ögünde bir şeyni köstermek kerek? Ve şunıñ içün kerçekten de samimiy ve hoş edi.
"Türkiyede para ve rus turistleri daima eñ müim şey degil"
– Rusiye Ukrayinağa keñ kölemli basuvnı başlamazdan evel, bir çoq matbuat vastaları Erdoğan aqqında "Putinniñ tarafdarı" dep yazdılar. Onıñ tesiri ve akimiyeti oña bir çoq meseleni, hususan, Kreml esirlerini azat etmege imkân bergenini ayta ediler. Ve siziñ azat oluvıñız da böyle muvafaqiyetli qonuşuvnıñ neticesi edi. Siziñ fikriñizce, ne içün Erdoğan Putinni şimdi arbiy areketlerni toqtatmağa inandırıp olamay?
– Birinciden, çünki Erdoğan Putinniñ "dostu" ya da "advokatı" dep aytıp olamaymız. Mümkün degil. Bu siyasiy qonuşuv tilidir, sen: "Menim dostum Vladimir" ve ilâhre degende. Bunı muqaytlıqnen, belli bir sebepten yapalar.
Men körem ki, Türkiyedeki siyasetçilerniñ çoqusı, şu cümleden Türkiye Prezidenti de, öz vatanınıñ ve öz menfaatlarınıñ tarafdarlarıdır. Bu menfaatlar Rusiye ile yaqın munasebetlerni talap etseler, olar bunı yapalar. "Rusiye duşmanı", Amerikanen yaqın munasebetler kerek olğanda, olar öyle yapalar. Ukrayinanen alâqa kerek olğanda, olar bunı yapalar.
Erdoğannıñ evel imkânları çoq edi, şimdi ise az, demek de pek doğru degil. Biz añlaymız ki, teklif aqqında söz çıqqanda, qarşı taraf (Rusiya – QA) de şu an bir şeyler istey. Ve Türkiye ondan vazgeçmek kerek. Qarşı taraf ise ziyade istey. Şimdi İstanbulda olıp keçken muzakerelerni misal olaraq ketirmek mümkün. Ve Erdoğan bir şeyler bermege azır edi. Lâkin ruslar buña razı degiller.
– Siziñ fikriñizce, Türkiye Prezidenti ve bu memleketniñ akimiyeti Rusiyeniñ Qırımda bulunması bütün havflarnı añlaymı?
– Ebet. Men er keske açıqtan-açıq aytam: em Ankarada bulunğan avropalı arqadaşlarıma, em de, elbette, Türkiye akimiyetiniñ vekillerine Rusiyeniñ Qara deñizde er angi bir quvetlenmesi, hususan, Rusiye flotu, hususan, Qırım ve hususan Herson vilâyeti üzerinde ükümdarlıq, Odesa bölgesi üzerinde ükümdarlıq soñunda Türkiyeniñ Qara deñizdeki em arbiy, em de başqa imkânlarına ve qabiliyetlerine urulacaqlar.
Türkiye şimdi birinci yerde. Ve men olarğa er vaqıt aytam: öz tarihıñıznı unutmañız. Rusiyeniñ sizge qarşı iç bir vaqıt yahşı niyetleri olmadı. Bizden soñ sizge kelecekler. Emin oluñız: Rusiye öyle tüşüne, er vaqıt öyle çalışa. Ve bunıñ içün Türkiyege qarşı bir şey yapmağa niyeti, istegi ve fikri olmağan Qara deñizdeki qudretli Ukrayina olsa, siz içün daa yahşıdır.
Bunı añlatmaq ve hatırlatmaq kerek ki, er vaqıt para eñ müim şey degil, Türkiyedeki rus turistleriniñ sayısı da er vaqıt eñ müim şey degil. Lâkin daa emiyetli şeyler bar. Ve boğazlarnı qapatmaq qararı Türkiye akimiyeti tarafından bu noqtanı aynı añlağanını köstere.
Umumiy havfsızlıq meselesi, Türkiyeniñ Qara deñizde, hususan Avropa meydanında havfsızlıqnıñ müim elementi olaraq iştiragi tanıla. Amma biz Türkiyege sade tanıluvdan daa qararlı adımlarğa keçmege yardım etmek kerekmiz.
Amma bu olardan Rusiyenen munasebetlerni bozmaqnı talap etecek. Olar añlamaq kerekler ki, birisi olmasa, ekincisi mümkün olmağan şeyge çevirile bile. Şimdilik olar muvazene yapıp olacaqlarına işanalar. Biz olarğa, hususan Rusiye ükümeti, bütünley devletniñ tabiatını köz ögüne alğanda, bu mümkün olmağanını añlatamız.
"Biz Qırımda halqnıñ quvetini desteklemek kerekmiz"
– Siziñ Ukrayinanıñ Türkiyedeki elçisi olaraq tayinlenüviñiz işğal etilgen Qırım sakinlerine nasıl haber bere? Belki, şimdi olarğa bir şeyler aytmaq isteysiñ?
– Olar öz başına qaldırılmağanını añlamaq kerekler. Ukrayina devleti olarnı unutmadı ve unutmaz. Ayrı şahıslarnıñ bazı manasız beyanatlarına baqmadan, Ukrayina devleti ve hususan Tış işler nazirligi Qırımnı azat etmek meselesi halqara cemiyetniñ körüv meydanında olması içün er vaqıt çalışalar.
Ebet, menim tayinlenüvim, hususan, qırımtatarlar içün de işaret. Akimiyetniñ qırımtatarlarğa, hususan, diqqatı noqta-i nazarından pek doğru bir signal.
Qırımnı azat etmek ve vatandaşlarımıznı qorçalamaq içün fizikiy ceetten imkânımız olmağan bir vaziyette, olarnıñ energiyasını, anda qalmaq içün küçlerini desteklemek içün adımlar atmaq kerekmiz, bu soñ derece ağır vaziyette. Bu vaziyette müsbet haberler bermek pek müimdir. Men adamlar bu şahsiy ikâye olmağanını añlasınlar dep isteyim. Balalarıma qıyın. Olar öz evlerini taşlap, maña Qırımdan köçip keldiler.
Olar mekteplerni, mektep müitini deñiştirdiler. Qadınım soy-soplarını, dostlarını taşlap ketmege mecbur oldı. Onıñ doğmuşları, menim doğmuşlarım Qırımda, sırasınen. Yani bu bizim qorantamız içün ağır ikâye, aslında. Amma epimiz bunı yapmaq müim olğanını añlaymız ve qarar açıq.
